Een gesprek beginnen

Praten over geestelijke gezondheid helpt om taboes te doorbreken, begrip te creëren en steun te vinden in je omgeving. Of je nu zelf problemen ervaart of je maakt je zorgen om een vriend, een open en eerlijk gesprek kan het begin zijn van herstel en bijdragen aan je geestelijke gezondheid.

Maar hoe voer je nu zo’n gesprek? Hoe reageer je als iemand jou iets vertelt? En hoe begin je zelf een gesprek over jouw worstelingen? Op deze pagina delen we enkele tips om je verder op weg te helpen.  

Zelf het gesprek aangaan over jouw klachten Gesprek aangaan met iemand die het moeilijk heeft 

Zelf het gesprek aangaan over jouw klachten

Praat met iemand die je vertrouwt

Praten over je gevoelens kan opluchten. Zoek iemand die je vertrouwt, zoals een ouder, broer of zus, vriend(in) of een andere vertrouwenspersoon.
Weet je niet met wie je kan praten? Er zijn een heleboel hulpkanalen waar je jouw verhaal anoniem kwijt kan. Hier vind je een overzicht van hulplijnen voor volwassenen en hulplijnen voor jongeren. 

Denk na over wat je wilt delen

Het kan handig zijn om vooraf na te denken over wat je wilt delen en wat je liever nog even privé houdt. Misschien stelt je gesprekspartner vragen waar je niet op wilt antwoorden. Dat is helemaal prima. Er zijn verschillende manieren om dit op een vriendelijke manier te laten weten, zoals:

• ‘Ik vind het niet fijn om het hierover te hebben’.
• ‘Daar praat ik liever niet over, kunnen we het ergens anders over hebben?’
• ‘Misschien vertel ik dat een andere keer, maar niet nu.’

Concrete manieren om het gesprek te starten

Zet gedachten en gevoelens op papier: Wanneer praten lastig is, kan een brief helpen om je gedachten te ordenen. Schrijf op wat je voelt en wat je nodig hebt, en lees de brief voor tijdens het gesprek. Je kan de brief ook afgeven aan je gesprekspartner zodat hij die kan lezen, om er nadien over in gesprek te gaan. 

Zeg meteen wat je dwarszit: Begin het gesprek door meteen aan te geven dat je met een probleem zit of dat je ergens mee worstelt. Zo weet je gesprekspartner dat je graag iets kwetsbaars kwijt wilt. Je zult merken dat de ander dit waardeert en graag naar je luistert, zelfs als je normaal niet over dit soort onderwerpen praat. Bijvoorbeeld:

• ‘Ik moet even iets kwijt.’
• ‘Ik zit ergens mee in mijn maag.’

Een aanloopje nemen: Vind je met de deur in huis vallen te spannend? Een alternatief is om het gesprek op een rustige manier te beginnen met iets kleins en specifieks. Het gesprek kan zich dan rustig ontvouwen. Je kan dan in de loop van het gesprek aangeven dat je hier wel vaker mee te maken hebt.

• ‘Ik had gisteren echt een baaldag.’
• ‘Ik heb vorige maand veertig uur overgewerkt.’
• ‘Ik heb deze week bijna niemand gezien.’

Wat te verwachten na het gesprek?

Misschien ben je wat nerveus over hoe het gesprek zal verlopen en wat er kan gebeuren. Hier zijn enkele mogelijkheden:

• Opluchting: Wanneer je iets deelt wat je lang voor jezelf hebt gehouden, kan er een enorme last van je schouders vallen. Dit kan rust geven en je minder alleen doen voelen. Misschien ontdek je dat de ander soortgelijke ervaringen heeft of iemand kent die iets gelijkaardig heeft meegemaakt. Dit kan een gevoel van verbondenheid geven.
• Vragen van de ander: De ander zal waarschijnlijk enkele vragen stellen om beter te begrijpen wat je doormaakt. Voel je niet verplicht om elke vraag te beantwoorden.  
• Soms krijg je niet de reactie waarop je hoopte. Dit kan ontmoedigend zijn. Probeer alsnog rustig uit te leggen hoe serieus of lastig dit voor jou is. Als de ander het niet begrijpt, overweeg dan om met iemand anders te praten. Weet dat je ook altijd terechtkunt bij je huisarts of anoniem via Tele-Onthaal. Hier vind je een overzicht van hulplijnen voor volwassenen en hulplijnen voor jongeren. 

Het gesprek aangaan met iemand waarvan je vermoedt dat die het moeilijk heeft

Je vermoedt dat een vriend(in), partner, familielid, collega ... door een lastige periode gaat?  Wees alert voor signalen zoals veranderingen in gedrag, emoties, zich terugtrekken of uitspraken waarin ze (subtiel) aangeven dat het niet goed gaat. Wil je meer weten over signalen leren opmerken bij een ander? Ontdek 4 voor 12, een Te Gek!?-campagne in samenwerking met het VLESP, voor meer informatie.

Tips om het gesprek te beginnen

De juiste timing en omgeving: Kies een rustige plek waar de persoon zich op zijn gemak voelt, zoals een mooie plek voor een wandeling, bijpraten tijdens een kopje koffie of ga voor een activiteit die jullie beiden leuk vinden. Zorg ervoor dat je voldoende tijd uittrekt voor een gesprek, zonder onderbrekingen of andere verplichtingen.

Begin het gesprek op een luchtige manier. Later kun je serieuzer worden, bijvoorbeeld door te vragen: 'Hoe gaat het nu écht met je?' Praat eventueel ook over je eigen moeilijkheden om je vriend(in), collega, familielid, partner ... een opening te geven. 
Weet je zelf niet goed wat te zeggen of hoe te reageren? Geef dat gerust toe. Zeg bijvoorbeeld: 'Ik vind dit niet gemakkelijk, maar ik wil graag weten hoe het echt met je gaat.' Hiermee verlaag je de drempel voor de ander om open te zijn, wat vaak het begin geeft voor een gesprek.

Lukt het niet om er goed over te praten? Bijvoorbeeld omdat iemand je vragen ontwijkt of zegt dat het geweldig gaat? Dan kan je een van onderstaande technieken gebruiken:

• Benoem je eigen observaties. Bijvoorbeeld: 'Misschien ben je gewoon moe, maar ik kreeg het gevoel dat je een beetje somber bent.' / 'Ik heb het gevoel dat je de laatste tijd wat stiller bent, klopt dat?'
• Benoem je eigen ervaring of gevoel. Bijvoorbeeld: 'Ik zat er vorige week best wel doorheen na de vergadering, had jij dat ook?' / ‘Ik ben echt heel blij dat we elkaar zien vanavond, dat had ik echt even nodig.’
  Let wel op dat je niet te uitgebreid over jezelf vertelt, je wilt immers de ander helpen.
• Gebruik relevante en actuele nieuwsberichten om een gesprek over geestelijke gezondheid te starten.

Wat als de ander niet klaar is voor een gesprek?

Wil de ander er liever niet over praten? Dring dan niet aan. Het is goed mogelijk dat hij of zij nog wat tijd nodig heeft. Laat hen zich op hun eigen tempo openstellen. Dwing niemand om iets te zeggen waar ze nog niet klaar voor zijn. Je kunt het gesprek afronden met 'wat je ook doormaakt, ik steun je' en geef aan dat je altijd bereid bent om te luisteren.

Extra tip: Ga op zoek naar meer info. Op deze website vind je veel informatie over psychische klachten en -problemen, mogelijke hulp(kanalen) en tips en tricks. Hoe beter je geïnformeerd bent, hoe gemakkelijker het is om erover te praten.

Welke vragen moet ik stellen?

Open en specifieke vragen: Open vragen helpen een gesprek op gang te brengen, tonen aan dat je bereid bent te luisteren en geven de ander ruimte om te bepalen wat diegene wil zeggen. Vraag bijvoorbeeld: 

• ‘Hoe voel je je vandaag?’
• ‘Waar loop jij tegenaan?’
• ‘Wat kan ik voor je betekenen?’ 

Vermijd algemene vragen zoals ‘Hoe gaat het?’, waarop vaak een algemeen antwoord volgt (‘goed’). Stel in plaats daarvan specifiekere vragen, zoals:

• ‘Hoe vond je het de laatste maand op het werk?’
• ‘Wat was het leukste moment van jouw week?’

Durf (door) te vragen: Als iemand iets persoonlijks deelt, vraag dan door. Dit toont begrip en steun. Bijvoorbeeld:

• ‘Hoelang voel je je al zo?’
• ‘Heb je een idee wat de oorzaak is van jouw gevoel?’

Vraag wat de ander nodig heeft:

Hulp vragen kan lastig zijn. Vraag daarom rechtstreeks wat de ander nodig heeft, zoals een luisterend oor, een taak overnemen, of gewoon even rust. Vragen die je kunt stellen zijn:

• ‘Hoe kan ik er voor je zijn?’
• ‘Kan ik iets voor je doen?’
• ‘Heb je ergens hulp bij nodig?’

Luistertips

Luister actief en zonder oordeel: Meningen, tips en adviezen kunnen de ander het gevoel geven dat hun klachten eenvoudig op te lossen zijn. Het belangrijkste is dat je luistert en niet oordeelt.
Wil je jouw eigen gevoel ook benoemen? Doe dat dan in de ik-vorm. Zo houd je ruimte voor wat de ander misschien wel anders ervaart. Voorbeelden van vragen in de ik-vorm zijn:

• ‘Ik merk dat je somber bent, klopt dat?
• ‘Ik heb het gevoel dat het moeilijk voor je is om …’
• ‘Ik vind het verdrietig voor je dat …’

Geef je onverdeelde aandacht en laat de ander uitpraten. Geef hen de leiding. Vragen zoals 'wat gebeurde er daarna' of gewoon 'ik begrijp het' tonen dat je actief luistert en aandacht hebt voor wat ze zeggen. Parafraseren wat ze hebben gezegd kan ook helpen om je interesse en begrip te versterken.`

Wat doe je beter niet?

Vermijd clichés en nietszeggende opmerkingen. Heb jij ooit al zo gereageerd? Dan ben je heus niet de enige! Maar, ook al bedoel je het goed, deze uitspraken helpen niet. Ze kunnen ervoor zorgen dat de ander zich niet begrepen voelt en het gesprek stilvalt. En dat is jammer, want praten lucht op.

 Deze dingen zeg je dus beter niet:

• ‘Je maakt het veel erger dan het is.’
• ‘Het gaat wel over. Maak je geen zorgen.’
• ‘Stop met dat zelfmedelijden.’
• ‘Je beeldt het je allemaal maar in.’
• ‘Het had allemaal veel erger gekund.’
• ‘Ik weet perfect hoe je je voelt.’

Na het gesprek

Door te blijven praten, luisteren en er te zijn, help je meer dan je denkt. Regelmatig inchecken en vragen hoe het gaat, kan enorm waardevol zijn voor iemand die worstelt. Laat hen weten dat dit niets verandert aan hoe je over hen denkt en dat je dankbaar bent voor hun openheid. Gebruik zinnen als 'Wat kunnen we doen om het beter te maken?' en 'Ik ben er voor je' om je steun en erkenning te tonen. Ook er gewoon voor iemand zijn, kan helpen. Dit hoeft niet alleen voor een serieus gesprek te zijn; ook praten over doordeweekse zaken of iets samen gaan doen, kan een persoon helpen.

Zoek samen hulp als het nodig is. Als iemand aangeeft dat hij of zij gedachten of plannen heeft om zichzelf of anderen pijn te doen, stemmen hoort of dingen ziet die niemand anders kan horen of zien, of andere ernstige symptomen vertoont, vertel dit dan aan een hulpverlener of (indien het om een minderjarige gaat en/of jij zelf minderjarig bent) aan een volwassene. Dat maakt je geen slechte vriend, gezinslid, collega of kennis; het betekent dat het probleem meer hulp nodig heeft dan jij kunt bieden dit moment. Bij een crisis, ga naar de spoedafdeling of bel 112.

Blijf zorg dragen voor jezelf

Iemand helpen die iets moeilijks doormaakt kan uitputtend zijn. Het is belangrijk om je eigen grenzen te kennen en goed voor jezelf te zorgen. Zelfzorg betekent niet dat je de ander in de steek laat. Zet jezelf op de eerste plaats en zorg dat het goed met je gaat, zodat je de ander kunt blijven steunen. Als je merkt dat je een stapje terug moet doen, communiceer dat dan eerlijk.

Conclusie

Je hoeft dus geen expert te zijn om met iemand te praten die het moeilijk heeft. Wees aanwezig en laat hen weten dat ze op jouw steun kunnen rekenen. Een luisterend oor bieden, regelmatig contact houden, of een sms'je sturen kan al een groot verschil maken. Probeer het onderwerp niet krampachtig te vermijden, maar geef ook ruimte om over doordeweekse zaken te praten.

Bronnen:

https://mhanational.org/time-talk-tips-talking-about-your-mental-health
https://www.mind.org.uk/media-a/6085/annex-f.pdf
https://schools.au.reachout.com/mental-health-information/starting-a-conversation-about-youth-mental-health
https://seizetheawkward.org/
Rode Kruis – Luister! Eerste hulp bij psychische problemen

---

Via de gratis e-learning EHBP ('Eerste Hulp Bij Psychische problemen') kom je te weten hoe je iemand kan helpen wanneer die het moeilijk heeft. Op een interactieve manier leer je signalen herkennen en actief luisteren, maar ook je eigen grenzen bewaken en hoe je hierover kan communiceren, en dat allemaal op jouw eigen tempo. Deze e-learning is een samenwerking tussen Te Gek!? en Rode Kruis-Vlaanderen, duurt ongeveer 60 minuten en richt zich tot volwassenen.