'Onze samenleving is gevoeliger geworden, daar mogen we fier op zijn'

Interview met kinderpsychiater Peter Adriaenssens

Er is geen probleem dat ontsnapt aan de hoop. Zo staat er te lezen op een affiche in het kabinet van Peter Adriaenssens. Vlaanderens bekendste kinderpsychiater laat zich graag inspireren door het citaat van collega Dirk De Wachter.  In het volgende gesprek laat Peter Adriaenssens zich van zijn meest optimistische kant zien. Hij prijst de inzet van leraren, noemt scholen bondgenoten maar zet kanttekeningen bij social media. Ik wil het daar eens met Mark Zuckerberg over hebben, klinkt het vinnig.

- U hebt kennis gemaakt met Take Off. Waarom is een lessenpakket geestelijke gezondheid zo belangrijk? 

Het tienerbrein kan je grosso modo opsplitsen in twee helften. Enerzijds zijn er de emotionele hersenen, anderzijds heb je de hersenen die kennis verwerven. De twee moeten met elkaar in balans zijn. Nadenken over jezelf is heel belangrijk: je kan er je stress beter mee beheersen. We kunnen dat nadenken ook stimuleren, door jongeren kennis mee te geven. En precies daar kan Take Off een belangrijke rol in spelen. Dit is geen louter overzicht van de psychiatrie. Take off gaat over competentie, over nood hebben aan hechting. We moeten jongeren op hun vaardigheden laten aanspreken. Liever dat, dan hen pasklare oplossingen te geven. Mijn advies: bevraag jongeren, daar worden ze sterk van.

- Zijn jongeren bezig met hun geestelijke gezondheid?

Alles wijst daar in elk geval op. Uit recent onderzoek blijkt dat het aantal jongeren dat zegt met psychische problemen te kampen, op tien jaar tijd vervijfvoudigd is. Kijk ook naar de wachtlijsten in de sector: we hebben nog nooit zo veel jongeren gezien. Waarmee ik niet gezegd wil hebben dat het vandaag erger is dan vroeger. Misschien gaan jongeren wel vlugger hulp zoeken dan vroeger en praten ze openlijker over hun problemen.

Top 10 geestelijke gezondheidsproblemen

- Met welke concrete vragen zitten jongeren eigenlijk? Wat houdt hen wakker? 

Daar hebben we geen idee van, om de eenvoudige reden dat we het hen nog niet gevraagd hebben. We schieten hierin tekort. Eigenlijk zou je hen letterlijk moeten vragen: maak eens een top 10 van onderwerpen die je wil bespreken. Vandaag is onze geestelijke gezondheidszorg gebaseerd op ideeën van volwassenen. Hooguit twee keer per jaar krijgen we een rechtstreekse vraag van een jongere die zelf vraagt om opgenomen te worden. Dat is bizar: hoe komt het dat de jongeren open en mondig zijn, maar dat ze hun weg niet vinden naar onze sector? Gelukkig weten we wél dat jongeren met psychische problemen goed opgevangen worden door vertrouwenspersonen uit hun directe omgeving: zowel vrienden als  leerkrachten. Dat is voor mij voldoende reden om positief te zijn: als je de deur open zet, dan komen de jongeren heus wel aanzetten.

Bos van opinies

- Typisch voor jongeren is dat ze zoeken. Zijn ze niet vooral met hun zelfbeeld in de weer? 

Klopt, ze vragen zich vooral af wat normaal gedrag is. Het vervelende is dat je normaliteit moeilijk kunt definiëren. Ook jongeren in een normaal ontwikkelingstraject kunnen problemen hebben. Dit haakt in op hun identiteit. Nogal wat jongeren vragen zich of ze wel sterk genoeg zijn om de verwachtingen van de wereld in te lossen. De sociale media hebben het er niet makkelijker op gemaakt. Kijk bijvoorbeeld naar jongeren die hun anorectisch gedrag als modegril en als identiteit naar voren schuiven. Anderen zeggen dan weer: dit is ziek, je moet hulp zoeken. Jongeren vinden hun weg niet meer in dat bos van opinies.

- Is het taboe over geestelijke gezondheid bij jongeren weggevallen? 

Ik denk wel dat we van een doorbraak mogen spreken, ja. We leven in een kwetsbare tijd. We horen getuigenissen over burn-out en depressie bij volwassenen, we lezen over jongeren met eetstoornissen en suïcidale gedachten'¦daar wordt open en bloot over gepraat. We zijn een gevoeligere samenleving geworden, iets waar we best fier op mogen zijn, vind ik. Het moeilijke is dat we op een scharnierpunt lijken af te stevenen. Sommigen zeggen dat we een hypersensitieve samenleving geworden zijn, die alles problematiseert. Het is dus kwestie van een evenwicht te zoeken en erover te waken dat het niet ontspoort.

Zuckerberg

- U had het daarnet al even over sociale media. Zijn die nu polariserend of veeleer verbindend?

De twee. Sociale media helpen jongeren die niet zo sociaal vaardig zijn. Iedereen uit de sector kent jongeren die gered werden omdat ze zich eerst geuit hebben op de sociale media. Vrienden pikken hun signaal op en schieten hen ter hulp. Anderen betalen een hoge prijs door de sociale media. Zowat alle jongeren in de jeugdpsychiatrie hebben zware averij opgelopen door pesterijen op sociale media. Ik zou het daar wel eens met Mark Zuckerberg over willen hebben. Hij en zijn team zijn heel competent, daar twijfel ik niet aan, misschien kunnen ze meezoeken naar remedies tegen pesten?

- Kan een leraar jongeren helpen met vraagstukken over geestelijke gezondheid? 

Zonder twijfel. Jongeren hebben nood aan zelfreflectie: waarom doe ik dit, waarom voel ik me zo? De leerkracht kan hen daarbij helpen. Leraars hoeven ook niet alles op te lossen. Het volstaat om je bewust te zijn van de positie die je inneemt. Als je tijdig signalen opvangt, heb je al mooi werk geleverd. Scholen kunnen ook een vertrouwensplek inrichten, waar jongeren tot rust kunnen komen.  Een plaats waar je kunt binnenlopen en waar iemand op je wacht. De school is een waardevolle bondgenoot van de geestelijke gezondheid.

- Juist, maar er zijn ook heel wat leerkrachten die uitvallen, met een burn-out bijvoorbeeld. 

Vandaar dat we ook moeten waken over hún geestelijke gezondheid. Vaak is het voor hen zoeken en aftasten. Wat doe je bijvoorbeeld met een klas waar er drie zijn die absoluut niet mee willen? We zien ook te veel jongeren vroegtijdig de schoolbanken verlaten. Dat is erg, zeker in een wereld die almaar flexibeler wordt. We moeten ervoor zorgen dat jongeren hun 'goesting om te leren' intact blijft. Verder moeten we ook de ouders blijven betrekken. Ik zie te veel scholen die de ouders pas contacteren wanneer het helemaal ontspoort. Elkaar erkennen, steunen en inspireren, daar gaat het om.