'Er mag best wat meer aandacht zijn voor fouten en mislukkingen'

Klinisch psycholoog Gert De Kinder over faalangst

Actrice en singer-songwriter Femke Verschueren lanceerde afgelopen donderdag, 20 april 2023, de Dag tegen Faalangst. Op deze dag omarmen we de angst rond falen en delen we faalverhalen met elkaar, want het is heel normaal dat er eens iets mislukt, dat je faalt en dat je fouten maakt. Dat hoort bij het leven. Maar waar komt de angst voor falen vandaan? En wat kan je ertegen doen?
Te Gek!? sprak met klinisch psycholoog Gert De Kinder van psychologenpraktijk Kriekelaar.

Wat is faalangst?

“Faalangst is angst om te falen. Dat is de essentie. Het is vaak een angst die optreedt voor of tijdens een situatie waarin iemand een prestatie moet (of denkt te moeten) leveren die aan een bepaalde norm moet voldoen. Bij faalangst komt er spanning kijken bij het doen van iets. Je bent bang om iets niet te kunnen, om te mislukken, om fouten te maken. Denk aan de angst voor toetsen, taken en examens – het klassieke beeld van faalangst. Maar faalangst komt ook voor in een sociale of sportieve context, bijvoorbeeld bang zijn om iets te bestellen bij de bakker of dat iets niet gaat lukken bij het sporten.

Ik ben voorstander om in plaats van faalangst van beoordelingsangst te spreken. Dat woord betrekt niet enkel het puur schoolse en duidt eigenlijk ook wel waarover het gaat. Het gaat om angst voor de beoordeling. Beoordeling op school, toetsen en examens, maar evengoed beoordeling op sociaal vlak of sportief vlak.”

Waar komt de angst voor falen vandaan?

“De oorzaken en verklaringen voor faalangst kunnen op verschillende terreinen gevonden worden. Er is bijvoorbeeld een sterke focus op succes vanuit de maatschappij en opvoeding, een soort van verheerlijken van prestaties. Dat zie je ook op sociale media waarin vaak niet het leven an sich gedeeld wordt, maar veeleer de successen: de prestaties waarover je superblij of supertevreden bent, of die je trots maken. Er wordt er een zekere lat gelegd van wat je moet bereiken of doen om succesvol te zijn. Ook in het nieuws en in de reclame gaat er veel aandacht naar extreme zaken en perfectie: een marathon lopen lijkt al heel normaal. Dat doet wel wat. Ook kindfactoren, zoals een aangeboren angstgevoeligheid, kunnen een rol spelen bij het ontstaan van faalangst.

Door fouten te maken zetten we stappen vooruit. Dankzij fouten ontdekken we hoe iets niét moet, soms op verschillende manieren.

Faalangst wordt in gedrag heel vaak gekenmerkt door vermijdingsgedrag: het vermijden of buitenhouden van het onaangename, de mislukking vermijden. Dingen die niet goed lukken, willen we buitenhouden. Dingen die goed lukken, gaan we terug opzoeken. Op die manier zit er iets vermijdends in zaken rond presteren als het niet goed lukt. Er is zowel actief als passief vermijdingsgedrag. Bijvoorbeeld heel veel studeren om mislukking te voorkomen of net niets doen of dingen uit te stellen tot het zover is. En dan slaat de angst door. Want angst wordt alleen maar groter door vermijdingsgedrag.

Er mag best wat meer aandacht zijn voor fouten en mislukkingen. We zouden die wat meer mogen omarmen, aanvaarden dat fouten maken bij het leven hoort. Het is net dankzij fouten dat we leren. Het levert ons ook iets op, want door fouten te maken zetten we stappen vooruit. Dankzij fouten ontdekken we hoe iets niét moet, soms op verschillende manieren. Denk aan leren fietsen: de ene keer leun je wat te veel naar links, dan weer te veel naar rechts, maar zo leer je en boek je successen. Als je leert of meekrijgt vanuit de opvoeding of maatschappij dat fouten maken maar iets vies is, dat je daar weg van moet blijven - ‘dat zal niets voor jou zijn, laat dat maar’ - dan ontneem je heel veel leerkansen.”

Wat kan je doen tegen faalangst?

“Het algemene advies bij angsten is het vermijdingsgedrag wat leren doorbreken. Dat kan alleen, samen met ouders, met de school of met professionele hulp. Heel belangrijk is het vermijdingsgedrag te doorbreken en te zien dat het ondanks die angst ook wel lukt. Het is niet altijd de bedoeling om de angst weg te krijgen. Dan lijkt het weer alsof mislukking, angst, boosheid en verdriet er niet mogen zijn. Laat zien dat het ondanks de angst wél lukt, dat de angst er dus mag zijn en dat je erover mag spreken: ‘Ik vond het eng, maar het is wel gelukt’. ”

Probeer anders te kijken naar fouten. Besef dat je dankzij het maken van fouten kan leren.

“Het is niet zo eenvoudig om tips te geven om met faalangst om te gaan. Als het zo eenvoudig was, dan zou je zelf die faalangst al overwonnen hebben. De belangrijkste tip die ik kan geven is proberen anders te kijken naar fouten. Besef dat je dankzij het maken van fouten kan leren. En als dat niet lukt, twijfel dan niet om hulp in te schakelen. Net zoals je bij aanhoudende buikpijn naar de huisarts gaat, ga je het best ook naar een psycholoog bij psychisch ongemak of problemen. Mensen proberen dikwijls veel om dingen zelf op te lossen en dat is goed en belangrijk. Maar als het niet lukt, ga dan zeker naar een psycholoog om te kijken wat die kan doen. Er bestaan bijvoorbeeld faalangsttrainingen om anders te denken en te voelen in situaties die faalangst bij je oproepen.”