Psychose

Wat is een psychose?

De term 'psychose' dekt vele ladingen: mensen kunnen te maken krijgen met klachten op vlak van waarneming, op inhoud of vorm van denken, mensen kunnen zich onrustig voelen of net eerder afgevlakt.

Een persoon die een psychose doormaakt, kan vaak moeilijk nog een onderscheid maken tussen zaken die van buitenaf komen en zaken die zich in zijn of haar innerlijke beleving afspelen. Hij of zij heeft soms bepaalde wanen of hallucinaties. Het kan ook zijn dat deze persoon erg verward is in zijn of haar denken en handelen. 

Een psychose kan kortdurend en eenmalig zijn of regelmatig terugkeren. In beide gevallen kan de ervaring erg schokkend en onrustwekkend zijn. De meeste mensen met een psychose herstellen goed. Sommigen blijven op de achtergrond nog wat symptomen ervaren maar kunnen goed aansluiten bij het normale leven. 

Waan

Van wanen spreken we als iemand hardnekkige denkbeelden heeft die niet met de werkelijkheid overeenkomen. Meestal staat de persoon zelf centraal in deze waan. Enkele typische wanen zijn: 

• Achtervolgingswaan: mensen denken dat ze achtervolgd worden of het slachtoffer zijn van een complot.
• Identiteitswaan of grootheidswaan: mensen denken bijvoorbeeld dat ze een afgezant van God zijn of de president van de Verenigde Staten.
• Betrekkingswaan: mensen denken dat bepaalde gebeurtenissen, zoals berichten op de televisie of radio, speciaal voor hen bedoeld zijn.
• Erotomane waan: mensen zijn ervan overtuigd dat een bepaalde persoon verliefd is op hen maar dat niet durft te uiten. Elk onschuldig signaal wordt geïnterpreteerd als een verborgen romantische boodschap. 

Hallucinaties

Van hallucinaties spreken we als mensen zaken horen, zien, ruiken, voelen die er niet zijn. De meest voorkomende hallucinatie is stemmen horen. Dit kan een of meerdere stemmen zijn, die positieve of negatieve commentaar en advies geven en soms ook opdrachten geven.

Verwardheid

Het verwarde gedrag van mensen in een psychose uit zich in bijvoorbeeld te snel, te langzaam of chaotisch denken. De gedachten kunnen erg onsamenhangend zijn, zodat de omgeving er nog moeilijk iets uit kan opmaken. Soms kunnen mensen met een psychose zich ook heel vreemd gaan bewegen, ze rennen bijvoorbeeld rond in kringetjes, of ze bewegen helemaal niet meer.

Op psychosenet.be vind je nog veel meer informatie! Heb je vragen over psychosegevoeligheid, manisch-depressiviteit, medicatie of iets anders? Stel ze anoniem aan de experts in het online eSpreekuur op psychosenet.be.

Behandeling van een psychose

Belangrijk voor de behandeling van een psychose is te weten waardoor ze opgewekt wordt. Is dit bijvoorbeeld door het gebruik van middelen of medicijnen, dan moet je eerst stoppen met dit gebruik. In een aantal gevallen kunnen de psychotische verschijnselen dan verdwijnen. 

Medicijnen

Bepaalde medicijnen (antipsychotica) kunnen de symptomen van de psychose dempen. Ze helpen om de symptomen onder controle te krijgen maar ze hebben ook vaak vervelende bijwerkingen. Belangrijke bijwerkingen zijn gewichtstoename en dempen van gevoelens. De bijwerkingen kunnen ervoor zorgen dat mensen het moeilijk vinden om de medicatie te blijven gebruiken. Het is belangrijk om samen met de behandelaar te zoeken naar de optimale dosering en naar het juiste medicijn, want niet ieder medicijn werkt even goed voor iedere persoon. Bij 10 tot 30 procent van de mensen werken antipsychotica niet of onvoldoende. Stoppen met antipsychotica kan maar moet onder begeleiding van een arts gebeuren. Op psychosenet.be lees je meer over medicatie afbouwen.

Therapie

Er zijn verschillende psychotherapeutische interventies die goed helpen bij een psychose. Zeker bij een eerste psychose is psychotherapie even effectief als medicatie. Een psychose is een persoonlijke crisis en een therapeut kan helpen om hier op een goede manier uit te geraken. Cognitieve-gedragstherapie wordt aanbevolen maar ook nieuwere therapieën zoals mindfullness en Acceptance and Commitment therapie tonen positieve resultaten. Verder kan therapie helpen om sneller de eerste signalen van een dreigende psychose te zien en uitlokkende situaties te vermijden.
Soms is het nodig dat de therapie wordt gegeven tijdens een opname in een psychiatrisch ziekenhuis.

Herstel

Een psychose werd gezien als een symptoom horende bij diagnoses zoals schizofrenie of manisch-depressieve stoornis, meestal met een heel slechte prognose. Nu weten we dat psychoses in alle vormen en maten voorkomen. Bovendien wordt binnen de zorg het accent meer en meer gelegd op herstel. Hoe kan iemand een kwalitatief leven opbouwen, rekening houdend met een psychotische kwetsbaarheid. Zo wordt gewerkt aan het uitbouwen of ondersteunen van andere levensdomeinen (wonen, werken, relaties, vriendschappen, vrijetijd ...). Hierbij vertrekt men van de bestaande sterktes. Iemand is met andere woorden meer dan enkel zijn of haar diagnose ...

Oorzaken van een psychose

Een psychose heeft meestal niet één duidelijke oorzaak. Vaak gaat het om een complex samenspel van biologische (zoals erfelijkheid, lichamelijke ziekten, …) en omgevingsfactoren. Deze factoren beïnvloeden elkaar en bepalen samen hoe gevoelig iemand is voor een psychose. Door deze wisselwerking kan bijvoorbeeld de ene persoon na een stressvolle gebeurtenis wel een psychose krijgen en de ander niet. 

Factoren die de kans op een psychose kunnen vergroten (maar niet altijd tot een psychose leiden):

• Middelen- of medicijngebruik kan het ontstaan van wanen in de hand werken. Bepaalde drugs, zoals LSD of paddo's, worden net ingenomen met als doel hallucinaties (een trip) te veroorzaken. Dit is echter niet onschuldig en kan tot een psychose leiden. De laatste decennia zijn ook de werkzame stoffen in cannabis zo sterk geworden dat ze een psychose kunnen veroorzaken.
• Traumatische gebeurtenissen, met name in de kindertijd, zijn een belangrijke risicofactor voor psychose. Gepest worden, misbruik meemaken, opgroeien in een omgeving waarbij je het gevoel hebt een buitenstaander te zijn (bv. door migratie), verhogen allemaal het risico op psychose. Ook andere stressfactoren kunnen een psychose triggeren bij gevoelige personen.
• Bepaalde medische aandoeningen kunnen een effect hebben op de hersenen en zo psychosen veroorzaken. Voorbeelden daarvan zijn een hersentumor of epilepsie.
  Ook een depressie, een manie, oververmoeidheid en uitputting kunnen leiden tot een psychose.
• Het behoren tot een minderheidsgroep of opgroeien in een stad. Het vermoeden bestaat dat een stedelijke omgeving risicoverhogend is, omdat het kan bijdragen aan een chronisch gevoel van onveiligheid, of een gevoel van nergens bij te horen.
• Kantelpunten in een leven (de overgang van studeren naar werken, de geboorte van een kind, ...).

Gelukkig zijn er ook factoren die de kans op een psychose kunnen verkleinen, zoals een goed sociaal netwerk, een passende behandeling en een veilige leefomgeving.

Wat kan je zelf doen als je een psychose ervaart? Wat kan je voor iemand met een psychose doen? Op zoek naar hulp en meer informatie?

Wat kan je zelf doen als je een psychose ervaart?

Praat erover en blijf in contact. Zoek iemand die je vertrouwt om mee te praten over je gevoelens en ervaringen. Misschien wil je je soms terugtrekken, maar probeer ook dan toch contact met anderen te houden.

Zorg voor regelmaat en leef gezond. Een vaste dagindeling kan je structuur en rust geven. Het helpt ook om gezonde gewoontes te ontwikkelen, zoals goed eten en voldoende slaap.

Vermijd stress. Probeer situaties waar veel spanning is te vermijden en doe het even wat rustiger aan. Ga op zoek naar manieren waarop je beter met stress om kan gaan.

Beperk drugs en alcohol Wees voorzichtig in het gebruik van middelen die een psychose kunnen uitlokken of de klachten kunnen verergeren.

Ontdek jouw triggers Sommige mensen kunnen na een psychose de triggers die aanleiding gaven tot een psychose herkennen, zoals stress, heftige gebeurtenissen, weinig slaap of drugs. Iedereen heeft andere triggers. Ga dus op zoek naar die van jou. Met anderen praten, kan je hierbij helpen. Je leert ook sneller signalen van een nieuwe psychose kennen. Zo kan je op tijd hulp vragen aan je omgeving of een zorgverlener.

Vraag (professionele) hulp Een psychose kan een overweldigende en eenzame ervaring zijn, maar je hoeft er niet alleen voor te staan. Vraag mensen in jouw omgeving om hulp, zoek de steun van lotgenoten op of schakel een professionele hulpverlener in.

Stel een crisiskaart op Een crisiskaart is een handig document dat beschrijft hoe jouw familie en hulpverleners jou het best kunnen ondersteunen tijdens een (nieuwe) crisis. Stel dit document op in een rustige periode, wanneer je goed kan aangeven wat je wel en niet wilt in geval van een crisis. Je kan dit opstellen samen met een familielid, ervaringsdeskundige of hulpverlener.

Wat kan je voor iemand met een psychose doen?

Zet in op verbinding. Contact met anderen is van grote waarde voor iemand met psychosegevoeligheid. Zet daarom in op jullie onderlinge band en relatie. Bedenk dat de psychotische ervaringen voor jouw naaste op dat moment als echt voelen. Oordeel niet en ga niet in discussie over wat echt is en wat niet. Blijf rustig, luister en bied ruimte om te praten. Soms kan afstand nemen nodig zijn, bijvoorbeeld als je merkt dat je naaste herhaaldelijk negatief reageert. Weet dat dit gedrag voortkomt uit de psychose. Door je te verdiepen in wat een psychose is, kun je het gedrag beter begrijpen. Dit helpt je om het contact met je naaste te behouden.

Wees eerlijk en duidelijk. Door de psychose kan je naaste in de war zijn of moeite hebben om zich te concentreren. Zorg daarom voor duidelijke en eenvoudige communicatie. Vermijd te veel vragen of keuzes tegelijk. Door eerlijk en duidelijk te zijn, help je het vertrouwen opbouwen of versterken.

Creëer een rustige en veilige omgeving. Rust en structuur kunnen houvast bieden. Zoek samen naar een dagindeling die aansluit bij wat je naaste nodig heeft en belangrijk vindt. Zorg voor een rustige omgeving met zo min mogelijk prikkels.

Motiveer om (professionele) hulp te zoeken. Mensen in een psychose vinden niet altijd dat ze hulp nodig hebben. Dit komt niet door onwil, maar door hun perspectief op de situatie. Probeer het zoeken van (professionele) hulp te bespreken, zonder aan te dringen. Blijf in contact en benadruk dat je om de ander geeft. Zoek samen naar ondersteuning die passend voelt.

Zorg goed voor jezelf en stel grenzen. Om voor een ander te zorgen, moet je ook goed voor jezelf zorgen. Wees duidelijk over je grenzen en bewaak ze, vooral bij gevaarlijk of zeer belastend gedrag. Plan ook tijd in voor activiteiten die jou energie en ontspanning geven. Dit helpt je om overeind te blijven. Zit je met vragen of heb je nood aan hulp voor jezelf? Je staat er niet alleen voor: praat met een professional, zoek contact met lotgenoten of lucht je hart bij iemand die je vertrouwt.

Heb aandacht voor kinderen in het gezin. Zijn er kinderen in het gezin? Heeft je familielid met psychosegevoeligheid kinderen of een zus/broer? Kinderen merken zelf meestal veel op, ook al lijkt dat soms niet zo. Leg hen op een begrijpelijke manier uit wat er aan de hand is, maak ruimte voor hun gevoelens en voor de dingen die ze leuk vinden en zorg voor ondersteuning op maat.

Check ook dit artikel: Omgaan met iemand met een psychose

Op zoek naar hulp en meer informatie?

Maak je je zorgen over jezelf of over iemand in je omgeving? Bespreek dit met je huisarts. De huisarts kent jou of je familielid goed en kan helpen bij het vinden van de juiste hulp. Samen kunnen jullie bekijken welke ondersteuning passend is, zoals behandeling via (eerstelijns)psycholoog, een centrum voor geestelijke gezondheidszorg, begeleiding door een mobiel team, of – indien nodig – een tijdelijke opname.

Wil je liever anoniem met iemand spreken? Je kan terecht bij Tele-Onthaal via chat of telefonisch (106).

Heb je nood aan dringende hulp? Bel de hulpdiensten (112) of ga naar de spoeddienst van het dichtstbijzijnde ziekenhuis.

Andere nuttige organisaties:

• PsychoseNet: Psychosenet.be is een online platform waarop je terecht kan voor objectieve en hoopvolle informatie over psychose, stemming en geestelijke gezondheid in het algemeen. In het eSpreekuur kun je (anoniem) vragen stellen aan experts. Vraag en antwoord waar anderen iets aan kunnen hebben worden (anoniem) gepubliceerd. Zo ontstaat er een vraagbaak waar ook jij alvast kan door scrollen, misschien zit het antwoord op je vraag er al tussen. www.psychosenet.be
• Uilenspiegel: Uilenspiegel is een vereniging voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Je kan er terecht voor verschillende activiteiten waar lotgenoten elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen kunnen uitwisselen. www.uilenspiegel.net
• Similes: Similes is een organisatie die zich richt op naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Je vindt er naast een luisterend oor heel wat nuttige informatie, een ruim opleidingsaanbod, lotgenotencontacten en ontspannende activiteiten. www.similes.be

Boeken

• Stemmen horen. - I. Sommer 
• Kortsluiting in mijn hoofd - Brenda Froyen 
• Zintuig verzint - Leen Verhaert 
• Ingewikkeld - Geerdt Magiels & Sven unik-id 
• Psychose bij jongeren. Helpen bij de zoektocht naar identiteit - M. Christianen, J. Lisaerde & F. Dhooghe
• We zijn God niet. Pleidooi voor een nieuwe psychiatrie van samenwerking - M. Van Spronsen & J. van Os
• Waarom een psychose niet zo gek is. Het verhaal achter hoop en herstel - S. Vanheule
• Psychose begrijpen in 33 vragen - S. Vanheule  & J. van Os

Podcastreeks ‘Stemmen over psychose’

Professor Stijn Vanheule gaat op regelmatige basis in gesprek met mensen die een psychose doormaakten en die daarover schreven.

Schrijfsels in de vorm van een boek, artikels of blogs. De auteurs, schrijvers en bloggers zullen hun stem laten horen. Deze keer zijn het stemmen óver psychose, niet tijdens een psychose. Het herstelproces bij psychose verhelderen is de uitdaging.

Beluister deze podcast via Psychosenet.be

Deze podcast is een wetenschappelijk project van UGent, Museum Dr. Guislain, PsychoseNet. en Gents Universiteitsmuseum.