Verslaving

Wat is een verslaving?

Verslavende middelen zijn middelen die de werking van bepaalde stoffen in onze hersenen imiteren, maar dan in een veel sterkere vorm. Ze zorgen ervoor dat we ons lekker voelen, dat we ontspannen zijn, dat we genot ervaren of opwinding.

Sommige mensen gebruiken deze middelen zonder verslaafd te geraken. Anderen kunnen dat niet. Hoe iemand met drank, drugs, pillen, gamen of gokken omgaat en of iemand in de problemen komt, hangt af van heel wat factoren. In een eerste reactie denken veel mensen dat het afhangt van de eigenschappen van wat iemand gebruikt of van het gamen of gokken zelf. Of dat het de kenmerken van de persoon zijn die de doorslag geven. Er spelen echter meerdere factoren mee. Overigens gaat het niet alleen om risico-factoren, sommige zijn net beschermend. Al die factoren zijn ruwweg op te delen in 3 verschillende elementen: de mens, het middel en het milieu. Daarom heet dit het MMM-model. Meer info hierover vind je op de Roes(t)-campagnewebsite. 

Willen maar niet kunnen

Bij mensen die verslaafd zijn aan een bepaald middel staat hun hele leven in het teken van deze verslaving. Ze zijn ernaar op zoek, verlangen ernaar, gebruiken het en voelen zich daar schuldig over. Typisch voor een verslaving is dat je het gebruik van het middel niet meer in de hand hebt. Je verliest je keuzevrijheid. Je wil wel stoppen maar je kan niet.  

Lichamelijk en geestelijk

Een verslaving kan een lichamelijk en een psychisch aspect hebben. Met een lichamelijke verslaving bedoelen we dat onze hersenen zich aanpassen aan het gebruik van het middel, waardoor je er op den duur meer van nodig hebt om hetzelfde effect te krijgen. Dit mechanisme heet ‘gewenning’ en is eigenlijk een soort beschermingsmechanisme van de hersenen. Het maakt dat bijvoorbeeld iemand met een alcoholprobleem hoeveelheden drank kan verzetten die voor iemand die weinig of nooit drinkt dodelijk zouden kunnen zijn. Is er sprake van gewenning en stopt of vermindert men drastisch met het gebruik van het middel, dan krijgt men onaangename afkickverschijnselen. Dat verklaart waarom de eerste dagen na het stoppen vaak zo moeilijk zijn. Maar niet elk middel is lichamelijk (even) verslavend.  

De psychische verslaving betekent dat je enorm hunkert naar het effect dat het middel, het gamen of het gokken bij je veroorzaakt. Je kan je niet meer goed voelen zonder. Je hebt geleerd dat een glas wijn, een sigaret of een shot heroïne je deugd kan doen, waardoor de verleiding bijzonder groot blijft, zelfs al ben je lichamelijk van de drug in kwestie afgekickt. Die geestelijke afhankelijkheid doorbreken is de moeilijkste klus bij het ontwennen en vergt vaak veel meer tijd dan men veronderstelt. De hunker en drang die ook een hele tijd na het stoppen nog de kop kan opsteken, is de belangrijkste reden voor herval. 

Schade

Niet alleen wie verslaafd geraakt, lijdt lichamelijke of psychische schade. Ook voor partners, kinderen en vrienden zijn er grote relationele en sociale gevolgen. De lichamelijke schade ten gevolge van het middelenmisbruik verschilt naargelang het middel, denk maar aan longkanker bij sigaretten en levercirrose bij alcohol. 

De psychische schade als gevolg van middelenmisbruik beslaat ongeveer alle mogelijke psychische aandoeningen die een mens kan hebben: depressie, angststoornissen, seksuele stoornissen, slaapstoornissen, psychotische stoornissen, delirium, dementie en geheugenstoornissen. Ook hier verschilt de schade van middel tot middel, persoon tot persoon en spelen de omstandigheden een rol. 

Alcohol en kalmeermiddelen kunnen bijvoorbeeld elk van deze stoornissen veroorzaken terwijl cafeïne vooral leidt tot angststoornissen en slaapstoornissen. Bovendien kunnen mensen met een verslaving – net als mensen die gokken en gamen - in financiële problemen geraken, omdat ze veel geld nodig hebben voor hun verslaving. Ze kunnen ook op sociaal vlak in de problemen komen, tot geweld en overlast leiden en nog veel meer. Bovendien kan eenmalig overmatig gebruik van sommige middelen ook heel zware gevolgen heben.

Een verslaving kan ook in de hand gewerkt worden door een onderliggende psychische stoornis. Iemand gaat dan bijvoorbeeld steeds vaker het verdovende effect van alcohol opzoeken als een soort van zelfmedicatie.

Een Duits Youtube-filmpje, ondertussen 20 miljoen keer bekeken, illustreert op eenvoudige manier waarover het gaat...

Behandeling van een verslaving

Het doel van een verslavingsbehandeling is dat jij terug de controle krijgt over wat je doet, en dat een bepaald verslavend middel jou niet langer in zijn greep houdt. Soms is stoppen de beste manier om dat doel te bereiken. Soms is minderen in gebruik het doel.

Begeleiding

Ontwennen, ook van sigaretten, gebeurt het beste onder begeleiding. Die bestaat erin je te steunen tijdens de moeilijke dagen van het lichamelijk afkicken en te leren omgaan met het verlangen om het middel te gebruiken. Er bestaan verschillende soorten hulp. 

In een aantal gevallen kunnen medicijnen ingezet worden om het stoppen minder zwaar te maken. Deze medicijnen zorgen er bijvoorbeeld voor dat de onthoudingsverschijnselen minder zwaar zijn. Andere middelen, zoals Antabuse bij alcoholverslaving, helpen niet zozeer om te ontwennen, maar bieden een stok achter te deur om niet opnieuw te gaan drinken. De ervaring van de ellendige effecten van Antabuse, als je toch drinkt, kun je inzetten om niet meer te drinken. 

Een behandeling kan ook gericht zijn op zogeheten gecontroleerd gebruik. De duur van de verslaving, het aantal pogingen die men reeds ondernomen heeft om af te kicken, de omkadering en de steun die men krijgt, bepalen de slaagkansen van gecontroleerd gebruik. 

Een andere manier is om vervangende middelen te gebruiken die weliswaar hetzelfde psychische effect hebben als het middel in kwestie, maar minder schadelijke gevolgen. Voorbeelden zijn het verstrekken van methadon aan mensen die aan heroïne verslaafd zijn en het gebruik van nicotinepleisters of -tabletten, die je wel nog in nicotine voorzien, maar zonder de andere schadelijke gevolgen. 

Motivatie

Welke behandeling je ook volgt, ze werkt alleen maar als men echt gemotiveerd is om te stoppen. Motivatie is echter geen vaststaand gegeven en zal dus de ene keer sterker zijn dan de andere keer. Belangrijk is wel dat je je motivatie kan aansterken.  

Bij veel verslavingen bestaat de kans dat je na een tijdje opnieuw hervalt. Het is dus belangrijk dat je ook met herval en mislukking leert omgaan en dat je die normale fases in het afkickproces niet ziet als een gebrek aan wilskracht of een teken van zwakte.

Een eerste stap is te weten bij jezelf dat er iets verkeerd loopt. Check deze betrouwbare zelftests.

Oorzaken van een verslaving

Een verslaving wordt in de hand gewerkt door drie zaken: persoonlijke eigenschappen (denk aan gender, leeftijd, lichamelijke of psychische kwestbaarheid, impulsiviteit, gewicht en nog veel meer), het ‘milieu’ (de omstandigheden gaan van het gezin of de buurt tot en met de maatschappij waarin je leeft of opgroeit) en de aard van het middel zelf. 

Zoals bij elk psychisch probleem is het altijd moeilijk om een rechtstreekse oorzaak aan te duiden. Er zijn wel een aantal risicofactoren en die kunnen gecombineerd voorkomen.

Persoonlijkheid, milieu & aard van het middel

Je persoonlijkheid leert iets over de manier waarop je met problemen omgaat: zoek je snelle oplossingen, vermijd je liever de valkuilen van het leven, ben je eerder impulsief?  

Aanleg mag je nooit los zien van de omgeving waarin je opgroeit. Heeft in je familie iemand een alcoholverslaving, dan is de kans dat jij ook te maken krijgt met een alcoholverslaving vier keer zo groot. Toch is die grotere kans geen noodlot. De oorzaak is dan een combinatie van aanleg, erfelijke factoren en omgevingsfactoren.

Met het milieu verwijzen we naar hoe gemakkelijk een middel beschikbaar is en hoe er in de samenleving mee wordt omgegaan. Sigaretten zijn bijvoorbeeld overal beschikbaar, ze kosten relatief weinig en in een aantal groepen is het stoer om een sigaret te roken. Vroeger werd er zelfs reclame gemaakt voor sigaretten, nu mag dat niet meer.

Het middel speelt ook een rol. Cocaïne is bijvoorbeeld nauwelijks lichamelijk verslavend, net als marihuana, dat wel sterk psychisch verslavend kan zijn. Nicotine daarentegen is zo verslavend dat bijna iedereen die ooit een aantal sigaretten rookt eraan verslaafd geraakt.

Kun je zelf iets doen bij een verslaving?

Een eerste stap is in vraag te durven stellen hoe jij omgaat met drank, drugs, pillen, gamen of gokken. Belangrijker dan de vraag hoeveel of hoe vaak iemand gebruikt, is immers de vraag welke impact het gebruik heeft. Zo merk je misschien dat er inderdaad een probleem is. Aan jezelf durven toegeven dat er een probleem is, is een belangrijke stap naar verandering.

Waar het meestal foutloopt, is dat anderen een soort publieke schuldbekentenis verwachten als teken van je motivatie en dat deze bekentenis meteen ook een engagement naar verandering inhoudt. 

Zodra je beslist hebt om je verslaving aan te pakken en je gedrag te veranderen is het belangrijk je te laten helpen. Het is vaak moeilijk om in je eentje van een verslaving af te geraken. Je huisarts kan je helpen zoeken naar de beste manier om je verslaving aan te pakken. Wil je weten waar je in jouw buurt terecht kan voor gespecialiseerde hulp? Wil je een eerste advies over drank, drugs, pillen, gamen of gokken? Bezorgd om iemand of nood aan een gesprek? Chat, mail of bel anoniem met De Druglijn.

Een getuigenis van iemand die vroeger gokte

Tom, student rechten die een gokprobleem had, getuigt over zijn verslaving die steeds meer slachtoffers maakt. 

• Drugs en alcohol. Gebruik, misbruik en verslaving. - R. Kerssemakers; e.a. - ISBN 9789031350599
• Het gekaapte brein - P. Van Deun - ISBN 9789463371537
• Handboek forensische verslavingszorg. - E. Blaauw; e.a. - ISBN 9789031388509
• Door de glazen deur: autobiografie. - A. Schilder; ISBN 9789025961503
• Zucht. Over verslavingen van speen tot spuit. - B. Bakker; e.a. - ISBN 9789049960360

Kinderen en jongeren:

• Roes. Dramaserie over ervaringen van jongeren onder invloed van drank en drugs (DVD). IDTV; e.a.